ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Η παρουσίαση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες που αντιστοιχούν στις τέσσερις ενότητες της ερευνητικής.1η Ενότητα: ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
Στο επίκεντρο της έρευνας είναι η αρχιτεκτονική δημιουργία, δηλαδή η διαδικασία σχεδιασμού που παράγει αρχιτεκτονικό έργο, χωρικά σύνολα που έρχονται να πλαισιώσουν την πραγματικότητα που βιώνουμε καθημερινά.
Η αρχιτεκτονική είναι πολυδιάστατη, είναι τέχνη και επιστήμη μαζί. Γι’αυτό εντοπίζεται σε ένα «ενδιάμεσο επίπεδο», όπως και οι λοιπές κοινωνικές επιστήμες. Από αισθητικής άποψης, το τι είναι «ωραίο» στην αρχιτεκτονική είναι ένα ζήτημα σύνθετο, καθώς επεισέρχεται και ο παράγοντας του ωφέλιμου και πρακτικού.
Πάντως, όπως η αρχιτεκτονική, έτσι και ο σχεδιασμός είναι πολυδιάστατο πεδίο. Πρόκειται για μια συνειδητή διαδικασία, στην οποία μπορούμε να επιστρέψουμε με σκοπό να την κατανοήσουμε και να την ερμηνεύσουμε. Επομένως, πέρα από τα σχέδια, η ίδια η διαδικασία είναι κι αυτή προϊόν του σχεδιασμού. Άρα, θεωρώ ότι αξιολογώντας αισθητικώς την διαδικασία, μεταφορικώς αξιολογούμε και τα προϊόντα του σχεδιασμού.
2η Ενότητα: ΑΠΟ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΣΤΗΝ Α-ΠΟΡΙΑ: Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Απευθύνομαι, λοιπόν στην φιλοσοφία και πιο συγκεκριμένα στην αισθητική, για μια διεπιστημονική προσέγγιση. Αντιμετωπίζω την αρχιτεκτονική στην ευρύτερή της απόδοση. Θεωρώ ως αρχιτεκτονική οποιοδήποτε πνευματικό προϊόν έχει προκύψει μέσα από ψυχονοητικές διεργασίες που πραγματεύονται το θέμα «χώρος». Αφού η έννοια «χώρος» έχει πάρει σήμερα ευρείες διαστάσεις, με απασχολεί η αρχιτεκτονική ευρύτερα ως δομή, σύστημα, δίκτυο, πλαίσιο.Πάντως, η εκάστοτε μορφή, παράγωγο της διαδικασίας σχεδιασμού, αντιμετωπίζεται τόσο ως λογικό σχήμα, όσο και ως ποιητική εικόνα, τόσο ως «γίγνεσθαι», όσο και ως «φαίνεσθαι», η σύνθεση των οποίων εντοπίζεται στο «είναι» που συνιστά ένα δραματικό σύνολο. Το δράμα, χρησιμοποιείται στην παρούσα έρευνα ως μεταφορά της σχεδιαστικής διαδικασίας και αντλούνται από αυτό έννοιες για την διεξαγωγή της έρευνας. Η μεταφορά της έρευνας στο δράμα, πραγματοποιείται μέσα από την ειρωνεία. Έπειτα, έχοντας αντλήσει τις απαραίτητες αισθητικές έννοιες, επιχειρώ την μεταφορά από το δράμα στην αρχιτεκτονική.
3η Ενότητα: ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΣΦΟΡΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ: ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ
Στην 3η ενότητα ανιχνεύονται βασικές φιλοσοφικές έννοιες. Η έρευνα ξεκινάει με το ερώτημα περί αλήθειας. Η αλήθεια, ως κατάσταση πληρότητας, μας μεταφέρει στην πληροφορία, ως βασικό συστατικό της ύπαρξης. Έτσι γίνεται λόγος για ουσία και μορφή και επομένως για βιωμένη μορφή, που είναι η σύνθεσή τους.
Για να προχωρήσει η έρευνα, ορίζεται μια ουσιαστική διαλεκτική σχέση, η οποία προοικονομεί τον διάλογο ως βασικό συνθετικό στοιχείο. Το εν δυνάμει διαλεκτικό δίπολο που ορίζεται, είναι λοιπόν η μορφή και η μεταμορφή, αποδίδοντας στην πρώτη τα αισθητά και στη δεύτερη τα δι-αισθητά και αντιμετωπίζοντας στην αρχή την πρώτη ως «παρουσία» και την δεύτερη ως «κενό».
Επίσης, η μορφή ορίζεται ως το έλλογο, συνειδητό ον που είμαστε εμείς οι ίδιοι. Η μεταμορφή από την άλλη συνιστά το άγνωστο κομμάτι της ύπαρξής της μορφής, που καλεί δια της συνείδησης να παρουσιαστεί στον κόσμο. Πρόκειται δε για τον αστάθμητο παράγοντα που δύναται να εκπλήξει τη μορφή μέσα από αλλεπάλληλους καθρεφτισμούς των πράξεών της και «επιστροφή» της δράσης της. Η μεταμορφή είναι το μέσο της μορφής για την εξέλιξή της και η μορφή καλείται να το γνωρίσει και να εξοικειωθεί μαζί του. Κατά την πορεία της έρευνας, μορφή και μεταμορφή εξελίσσονται, καθώς εξελίσσεται η μεταξύ τους σχέση.
Αρχικώς, λοιπόν, υπάρχει η ρητορική μορφή ως παράδειγμα, αποκρυσταλλωμένο δηλαδή σύστημα και η μεταμορφή ως κενό και απουσία. Σκοπός της διφυούς αυτής οντότητας είναι η συμμετοχή της στην αλήθεια, στο πλήρες και όλον. Εδώ γίνεται και η πρώτη νύξη στο δραματικό στοιχείο. Η μορφή καλείται να αναγνωρίσει την ρητορική της ακαμψία και να περάσει στην ποιητική της ανάπτυξη, σύμφωνα με την οποία θα συνειδητοποιήσει την επαναληπτικότητά της και θα εξελιχθεί ποιοτικώς, σε επίπεδο δηλαδή αυτογνωσίας. Με αφορμή το συναίσθημα που γεννιέται στο κενό, η μεταμορφή ενσωματώνεται σταδιακώς στη μορφή, οπότε ο διάλογος γίνεται εσωτερικός.
Η ουσιαστική εξέλιξη της μορφής ξεκινάει με τον εντοπισμό της ως γλωσσική μορφή. Στην γλώσσα έγκειται το δυναμικό της ύπαρξής της, αφού η γλώσσα είναι η προϋπόθεση της σχέσης μεταξύ μορφής και μεταμορφής, μεταξύ μορφής και περιεχομένου. Η σύνδεση μορφής και περιεχομένου συμβαίνει δια του ονόματος. Ουσιαστικά το όνομα λειτουργεί ως κανάλι για την ροή της πληροφορίας μεταξύ αυτού που η μορφή αντιλαμβάνεται πως είναι και αυτού που θα ήθελε να είναι. Για να προσεγγίσει η μορφή το δυνατόν καλύτερα το Είναι της, καλείται να πάρει αισθητική απόσταση από τα πράγματα και να δώσει αξία σε αυτό που αντιμετωπίζει.
Σταδιακώς η μορφή μετατρέπεται σε γλωσσικό παιχνίδι έχοντας την δυνατότητα να μεταμορφώνεται εντός των ορίων της. Η αρχή της μεταμόρφωσης δείχνει την αρχή της ενσωμάτωσης της μεταμορφής στην μορφή. Επίσης, υποδηλώνει την αρχή μέτρησης του χρόνου, ο οποίος μετράει με την έναρξη της σχέσης και του διαλόγου.
Ο χρόνος είναι ανθρώπινη επινόηση και ορίζεται ως το εύπλαστο υλικό της ανθρώπινης νόησης. Επίσης, χώρος και χρόνος συνδέονται μέσα από την έννοια της απόστασης: Ο άνθρωπος δίνει χώρο στο λογικό του να δράσει, άρα ο χρόνος είναι το περιθώριο δράσης του λογικού. Έτσι, η μορφή αρχίζει να καλλιεργείται ως έλλογη μορφή.
Κάθε στιγμή της έλλογης εξέλιξής της, στην μορφή αναπτύσσονται και τάσεις επαναφοράς και επιστροφής στην χαοτική ή μυθική αρχή. Η ερμηνεία νοείται ως ο μόνος τρόπος για να γίνει η επαναφορά, αφού ο αντικειμενικός χρόνος ούτε μηδενίζεται ούτε αναπλάθεται. Η μορφή περνάει έτσι στην ανάγνωση του εαυτού της, σε μια σχεδιαστική και ερμηνευτική διαδικασία που διίσταται μεταξύ καλλιτεχνικής έκφρασης και πρακτικής ανάγκης.
Εδώ εισάγεται η ειρωνεία, ώστε πραγματοποιείται και η μεταφορά της έρευνας στο περιβάλλον του δράματος. Εδώ αποκαλύπτονται οι αμφισημίες του λόγου. Η μορφή λειτουργεί τόσο ως λογικό σχήμα, όσο και ως ποιητική εικόνα, τόσο ως «γίγνεσθαι» όσο και ως «φαίνεσθαι». Οι δύο τρόποι και χρόνοι παντρεύονται στον τόπο του ιστορικού όντος, που λειτουργεί ως «χρονική διανοικτότητα» και φορέας κατανόησης του Είναι.
Έτσι ορίζονται τρεις χρόνοι, δύο αντικειμενικοί και ένας υποκειμενικός και είναι οι εξής: ο μυθικός που συνδέει την μορφή με το τελετουργικό, ο ρασιοναλιστικός που απομακρύνει την μορφή από το μυθικό στάδιο προσδίδοντάς της την αιτιοκρατική της απόχρωση και ο ιστορικός που εντοπίζεται μέσα από την δημιουργική πρόθεση και πραγματοποιείται μέσα από την ερμηνευτική επιστροφή. Οι δύο αντικειμενικοί χρόνοι δεν είναι αναστρέψιμοι, ο τρίτος και υποκειμενικός είναι αυτός που φέρει το δυναμικό της μεταμόρφωσης, δηλαδή της μεταμορφής.
Τελικώς, η μορφή προχωράει επιλέγοντας συνειδητά. Ομοίως, η διαδικασία σχεδιασμού νοείται ως μια αλληλουχία επιλογών. Πράγματι, ο σχεδιασμός είναι γλώσσα και έχει την δύναμη να επιλέγει, να κατασκευάζει πράγματα και έτσι να επηρεάζει την πραγματικότητα. Όμως, παράλληλα βρίσκεται μέσα στην πραγματικότητα, την οποία επηρεάζει, και ως γλώσσα είναι ο ίδιος μπλεγμένος στα δίχτυα της γλώσσας. Καλείται, λοιπόν, να αναγνωριστεί η θέση του σε αυτά τα πλαίσια.
4η Ενότητα: ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ: ΝΟΗΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ
Η 4η ενότητα αποσκοπεί στην βίωση της διαδικασίας. Προωθούμαστε, λοιπόν, στο τοπίο της σκέψης, όπου δεσπόζει η ειρωνεία. Ο καθρέφτης, ως το ειρωνικό μέσο, αποκαλύπτει τις αντιφάσεις της πραγματικότητας.
Η αρχιτεκτονική τώρα, εντοπίζεται ως το παιχνίδι της εναλλαγής –σκοτεινό/φωτεινό, πλήρες/κενό, μέσα/έξω, μέρος/όλον- και ως η αναζήτηση του ενδιάμεσου χώρου, της σύνθεσης που γεφυρώνει το χάσμα των αντιθέτων και προωθεί την διαδικασία. Ενοποιητικό κομμάτι ορίζεται η συγκίνηση. Το ιστορικό πλέον υποκείμενο καλείται να μεταμορφωθεί σε συνθετικό άξονα αυτοεξέλιξης και ως τέτοιο να συσχετίζεται με τα άλλα υποκείμενα.
Πάντως, καθώς η μορφή και η μεταμορφή εξελίσσονται μέσα από την μεταξύ τους σχέση, συντελείται ένα δράμα και όπως το δράμα έχει πλοκή –λύση και δέση- έτσι και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός λύνει και δένει τις ανθρώπινες ζωές, προσθέτοντας και αφαιρώντας χωρικές μορφές. Άρα, η δημιουργική πράξη είναι μια δόξα, μια γνώμη –μία κεντρική ιδέα- που πραγματοποιείται και καλείται να γίνει πιστευτή και παραδεκτή από τους υπόλοιπους.
Ωστόσο, τίποτα απο τα παραπάνω δεν συμβαίνει, αν δεν κατανοηθούν οι τεχνικές, δηλαδή τα μέσα, τα οποία διακρίνονται σε ψηφιακά και αναλογικά. Οι δύο μορφές ύπαρξης, συγκροτούν μαζί έναν ζωντανό και γόνιμο διάλογο που ωθεί το σύνολο στην εξέλιξή του. Έτσι, εστιάζουμε στον διάλογο, τον ενδιάμεσο χώρο των μορφών, δηλαδή στη σχέση μετάβασης που πραγματοποιείται από την μία μορφή στην άλλη.
Ως μοναδικός τρόπος για την προώθηση αυτής της αλληλεπίδρασης παρουσιάζεται το βίωμα, η δυνατότητα ενσωμάτωσης του εξωτερικού περιβάλλοντος από το υποκείμενο. Κατά αυτόν τον τρόπο, η μεταμορφή γίνεται σταδιακώς παρουσία. Έτσι η επικοινωνία μεταξύ μορφής και μεταμορφής γίνεται ευέλικτη, καθώς οι έννοιες και τα νοήματα ανταλλάσσονται, απλοποιούνται, ταυτίζονται και αναπαράγονται.
Ο αρχιτεκτονικός λόγος έχει τη δύναμη να συνθέτει, να αναλύει και να συγκρίνει δεδομένα, να συγκροτεί υφολογικά σύνολα και να φιλολογεί, στην προσπάθεια να μεταγράψει καθημερινά σενάρια σε χωρικά σύνολα. Ο λόγος είναι το φίλτρο μεταξύ της μυθο-λογικής μεταμορφής και της κοινωνικής μορφής. Μεταξύ των δύο μορφών παρατηρείται ώσμωση, ροή και ανταλλαγή πληροφοριακού υλικού. Οι δύο μορφές συνεργάζονται και εξασκούνται σε μια σχέση φιλίας, δηλαδή πρόσβασης στον «άλλο».
Η σχέση συνεργασίας αποτυπώνεται σε έναν κεντρικό άξονα εξέλιξης που ωθεί τα πράγματα προς τα πάνω. Ο άξονας είναι ερμηνευτικός και αποσκοπεί στην προσπάθεια οικειοποίησης του χρόνου. Επίσης, ο άξονας είναι το ιστορικό κείμενο, που σημαίνει ότι περιλαμβάνει έναν εν δυνάμει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αντανάκλαση ενός ευρύτερου κοινωνικού σχεδίου. Το κείμενο αποτελεί και αρχιτεκτονικό έργο με δωμάτια, παράθυρα επικοινωνίας, διαδρόμους, συνδέσεις. Γίνεται έτσι σαφής η σχέση του κειμένου με την αρχιτεκτονική και έτσι συνδέεται η αρχιτεκτονική δημιουργία με την λογοτεχνία. Έτσι, συνδέεται και η πραγματικότητα με την καλλιτεχνική έκφραση, έτσι συνδέεται και το δράμα με το αρχιτεκτονικό έργο και η αλήθεια με την πραγματικότητα.
Έτσι, είτε στο χαοτικό σύμπλεγμα είτε στον λόγο που αρθρώνεται –εξαρτάται πώς θα το δει κανείς- υπάρχει η αλήθεια: η αλήθεια των τρόπων και των μέσων, η αλήθεια του ιδανικού και της ιδέας, η αλήθεια του πάθους και της εξάρτησης, η αλήθεια της άγνοιας και του κενού, όλες διαστάσεις της βιωμένης πραγματικότητας που ανελειπώς καταγράφεται στα όνειρα και οράματά μας, στις επιθυμίες, τις αναμνήσεις και τα ένστικτά μας. Τι άλλο θα μπορούσε να είναι η αρχιτεκτονική δημιουργία, αν όχι το δραματικό παιχνίδι αυτών των εναλλαγών καταγραμμένων σε χωρικές σχέσεις, ορατές ή και αόρατες;
